Edebi metinlerin hemen hemen hepsinin bir türü vardır. Bir metnin türünü bilebilmek için okuduğumuz metnin dil anlatım özelliklerine ve konusuna oldukça dikkatli bir şekilde bakmamız gerekir. Çünkü metin türleri, kendi aralarında farklılık gösterdikleri için en ufak detaylar bile o metnin türüne ulaşmamız konusunda bize yardımcı olacaktır. Roman ve Hikâye gibi birbirine nispeten benzeyen ve bazı ortak özellikleri olan birçok metin türü bulunmaktadır. O yüzden yalnızca bir özelliğe bakılarak metin türleri birbirinden ayırmak neredeyse imkânsızdır. Bu sebepten ötürü türünü bulacağımız metnin birden çok özelliğine aynı anda bakmamız gerekir ki işimizi halledebilelim. Şimdi metin türlerinin neler olduğuna bakalım.
1)Roman
Metin türlerin içerisinde belki de en çok yazılan ve aynı şekilde en çok okunan tür roman olabilir. Çünkü romanın konusu çevremizde gördüğümüz her şey ve herkes olabilir. İnsanların yaşadığı veya yaşayabileceği olayları, belirli bir şahıs kadrosu etrafında toplayıp yere ve zamana bağlayan eserlere roman denmektedir.
- Romanda anlatılan olaylar oldukça ayrıntılı ve geniş bir şekilde ele alınır.
- Olaycıkların ana olayın etrafında birleşmesiyle olay örgüsü oluşur.
- Şahıslar oldukça fazladır ve bu yüzden karakterlerin çözümlemelerine yer verilebilir.
- Zamanda geri dönmek gibi olağanüstü içerikli olaylar da romanın konusu olabilir.
2)Hikâye
Metin türleri içerisinde hikâye kısa olmasıyla ilgi çeken bir tür olarak göze çarpmaktadır. Olmuş veya olma ihtimali çok yüksek olan olayları çok kısa anlatımlar ile ele alan sanat eseridir.
- Hikâyede anlatılan olay bir tanedir.
- Romanda olduğu gibi şahıs fazlalığı yoktur aksine şahıs sayısı oldukça azdır.
- Hikâyede anlatılan karakterler genel olarak hayatlarında yaşadıkları tek bir an ile anlatılırlar.
3)Masal
Metin türleri içerisinde, içerisinde en çok olağanüstü unsur barındıran eser çeşitleridir. Masalda aynı hikâye ve roman gibi bir edebi türdür.
- Masal’da anlatılan olayların tamamı birer hayal ürününden ibarettir.
- Olayların anlatıldığı zaman ve yer asla belli değildir.
- Masal’ın kahramanları genellikle insandan çok daha kuvvetli, güçlü özellikler taşır.
- Olayın sonunda her zaman için iyiliği savunan karakterler ödüllendirilirken, kötülüğün yanında yer alan karakterler ise cezalandırılır.
4)Makale
Metin türleri içerisinde gerçek ile en yakın olan türdür. Doğru olanı açıklığa kavuşturmak, herhangi bir konuda düşünceler ve görüşler ortaya atmak ya da herhangi bir olguyu desteklemek, savunmak için kaleme alınan yazılara makale denmektedir.
- Anlatım yoğun ve yalınlık taşır, ayrıca makalelerde nesnel olma zorunluluğu bulunmaktadır.
- Yazının konusu olan düşünce her neyse onun üzerinde durularak kanıtlanmaya çalışılır.
- İnsanın aklına gelebilen her türlü konuda makale yazılabilir.
- Yazılan bu makaleler dergi ve gazetelerde yayınlanmak üzere çeşitli mercilere iletilir.
5)Deneme
Metin türleri için bir diğer önemli yazıt denemedir. Denene kaleme alan yazarların herhangi bir konuda ifade ettikleri görüşleri, bir kural belirtmeden, düşünceyi herhangi bir şekilde ispat etme amacı gütmeden kaleme alınan yazılardır.
- Bu tip yazıların en belirgin özelliklerinden bir tanesi yazarın kendi kendiyle konuşuyormuş gibi bir hava da yazıyor olmasıdır.
- Kaleme alınan yazılarda samimi bir dil kullanılır.
- Yazar, yazdığı yazıda anlattığı görüşleri ispat etmek gibi bir amaç beslemez.
- Yazar, konu seçiminde ve seçtiği konuyu nasıl anlatması gerektiğinde sonuna kadar özgürdür.
6) Fıkra
Metin türleri içerisinde fıkranın yeri de hepsinde olduğu gibi ayrıdır. Yazarın, yaşanmış ve gündelik olayları, tamamıyla kendine özel bir bakış açısıyla, yerinde ve doğru bir anlatım ile ve deneme de olduğu gibi kanıtlama ihtiyacı olmadan kaleme aldığı kısa yazılardır.
- Fıkralar bir çeşit gazete yazısıdır.
- Yazar, metinde anlattığı düşüncelerini kanıtlamak gibi bir amaç beslemez.
- Denemede olduğu gibi okuyucu ile sohbet ediyormuş tarzında bir havada yazılmaktadır.
7)Eleştiri
Metin türleri konusu kapsamında belki de en çok dikkat edilmesi gereken tür kuşkusuz eleştiridir. Edebiyat, sanat ve düşünce eserlerini hem anlatım hem de metnin tasarlanış şekli açısından inceleyen ve bu konuda ortaya fikir sunan kişilerin kaleme aldığı yazılardır. Edebiyat veya genel olarak sanat alanında yazılmış/yapılmış herhangi bir eserin değerli veya değersiz yönlerini ya da başarılı veya başarısız yönlerini insanlara anlatmaya çalışan yazılardır.
- Bir eleştiri yazarının en çok dikkat etmesi gereken husus kaleme aldığı yazılarda objektif bir dik kullanma zorunluluğudur.
- Eleştirinin tek bir gayesi vardır o da eseri okuyacak veya okumuş kişiye eserin nasıl bir içeriğe sahip olduğunu anlatmak ve eserin yazarının hatalarını doğru bir anlatım tarzı ile yazara anlatmaktır.
